Landschapsjournalist Mark Hendriks reist in de maand september langs de Waddenkust en doet wekelijks verslag van een aantal activiteiten van de PANORAMA-lijn van de Landschapstriënnale 2023 – Dynamische Waddendelta. In dit eerste weekbericht: de Summer School en Sterren op ’t Wad.

Niek Kuizenga, directeur van het Werelderfgoedcentrum Waddenzee dat in de haven van Lauwersoog gebouwd wordt, hecht veel waarde aan het betrekken van jongeren bij het debat over de toekomst van de Waddenkust. Dat zei hij tijdens de lancering van het door hem bedachte Klaaimatfestival. Tijdens een avondlijke boottocht op 1 september sprak hij de opvarenden gepassioneerd toe: ‘Mijn zonen maken zich zorgen over klimaatverandering, maar worden niet betrokken in het gesprek hierover. Daarom heb ik Klaaimat bedacht, een festival waar de vindingrijkheid van jongeren centraal staat en zij zich kunnen uitspreken over economische, sociale en landschappelijke kwesties.’

Sterren op ’t Wad – Beleef de donkerte van de Wadden
De toespraak van Kuizenga vond plaats tijdens ‘Sterren op ’t Wad’, over het belang van duisternis in dit gebied, en tevens het startmoment van de activiteitenmaand van de zesde Landschapstriënnale, die dit keer in het Waddengebied is neergestreken. De hele maand september maakt het publiek via debatavonden, excursies, tentoonstellingen en manifestaties kennis met de vele gezichten van dit rijke kustgebied. Tegelijkertijd gaan professionals in het ruimtelijk domein op zoek naar verfrissende vergezichten voor de toekomstige inrichting van het precaire kustlandschap.

Alternatieve strategieën
Die zoektocht was die vrijdagmiddag al aangevangen. Overigens niet door professionals, maar in lijn met het gedachtegoed van Niek Kuizenga door studenten en jongeren. Een week lang hadden deze jongeren zich tijdens de Landschapstriënnale Summer School verschanst op het erf van Het Lage Noorden, een vriendelijke vrijplaats aan de voet van de Waddendijk die de komende maand dienstdoet als uitvalsbasis voor de triënnale. Hun opdracht luidde: kijk met andere ogen naar de aanstaande dijkversterking en kom met alternatieve strategieën om de Waddenkust veilig en leefbaar te houden. Begeleiders Yuting Tai, Eric Luiten, Annet Kempenaar, Els van der Laan en Ilse Zuidinga gaven de studenten een krachtige boodschap mee: benut de vrije denkruimte, kijk zonder vooroordelen, durf radicaal te zijn.

Drie eilanden
Verdeeld over acht teams namen de studenten steeds een andere Waddenregio onder handen. Sommige voorstellen sprongen in het oog, zoals het idee om langs de Noord-Hollandse waddenkust drie eilanden te maken. Op het eerste gezicht een drastisch plan, maar volgens de bedenkers erg vanzelfsprekend. Wieringen was immers ooit een eiland, net als Den Helder. Door dit eilandenrijk te herstellen worden klimatologische en ecologische vraagstukken van antwoorden voorzien. Daarbij geldt de geïsoleerde ligging niet langer als een zwakte, maar als een nieuwe kwaliteit.

Dubbele dijk
Het team dat met het Lauwersmeer aan de slag ging, ziet in een hernieuwd waterbeheer mogelijkheden om zowel ecologische als agrarische problemen weg te nemen. Door een combinatie van technische en landschappelijke ingrepen kan in tijden van droogte de zoetwateraanvoer gegarandeerd worden, overtollig regenwater opgevangen en verzilting tegengegaan. De studenten tekenden een dubbele dijk – om overstromingen te voorkomen – waarbinnen natuurlijke processen de ruimte krijgen om het brakke ecosysteem in stand te houden.

Dokkum aan zee
Een derde team grijpt in Noordeast-Fryslân terug op het landschap van de middeleeuwen, toen dorpen op natuurlijke hoogtes lagen en het water vrij spel had. De fraaie schets waarmee ze hun toekomstbeeld verbeelden is prachtig, maar kan voor bewoners beangstigend zijn. De stad Dokkum ligt aan zee, overal liggen diepe geulen waar het water snel doorheen stroomt.

> Klik hier om de presentaties te bekijken (PDF).

Bodem en water sturend
Het roept de vraag op hoe dergelijke vergezichten met het gebied besproken moeten worden. Rosanne van Bodegom, namens de provincie Friesland bezig met de dijkversterking, snapt waarom de studenten ervoor kiezen om natuurlijke systemen zoveel mogelijk te herstellen. ‘Dit past bij het principe van bodem en water sturend. Tegelijkertijd vraag ik me af: hoe verhoudt dit zich tot de realiteit buiten? Hoe vertel je dit de mensen?’ Een student antwoordt dat het de taak is van ontwerpers om aan te tonen dat deze nieuwe landschappen ook veel voordelen hebben. Maar geldt dat ook voor al die agrariërs van wie in alle ontwerpvoorstellen grote stukken land worden opgeofferd? Een van de studenten wijst op het lange tijdspad tot 2200. ‘Dat biedt tijd voor boeren om om te schakelen naar andere verdienmodellen.’

Verzachten en verbreden
De jongeren laten er geen misverstand over bestaan: ze willen stuk voor stuk af van de strenge Waddendijk, van de binaire en harde scheiding tussen land en zee. In plaats komen ze met het verzachten en verbreden van de natuurlijke gradiënten om tot een duurzaam, rijk en mooi landschap te komen – een gedachtegang die naadloos aansluit bij de dominante denklijn van ‘meebewegen’. Het is gezien de opdracht niet eens zo vreemd, maar het is jammer dat geen enkel team de dijk zelf als uitgangspunt nam. Die verhogen of verbreden, tegen de mantra van meebewegen in, zou pas echt radicaal zijn. Dat vond ook kunstenaar Ruut Reutelingsperger. Hij sprak tot de studenten: ‘Ik zou het wel spannend vinden als delen van de dijk ook mogen blijven. Als een stuk land art misschien, zoals we ook stukken van de Berlijnse uur hebben bewaard.’

> Klik hier voor het verslag en de resultaten van de Summer School – Design the Future of the Wadden Coast.
> Lees meer over het programma Donkerte van de Wadden.